پایان کرونا نرسیده، ماسک‌ها را کنار نگذارید

دکتر احمد طباطبایی با تاکید بر اینکه کرونا به اتمام نرسیده است، گفت: هنوز به صورت تک‌گیر بیماران را مشاهده می‌کنیم و گاهی اوقات چند نفر از اعضای یک خانواده به فرم‌های خفیف بیماری با امیکرون مبتلا می‌شوند. گاهی اوقات هم در برخی مواقع می‌بینیم که هنوز عده‌ای علائم کرونای دلتا دارند بنابراین؛ نمی‌توان کرونا را خاتمه یافته تلقی کرد.

او درباره برگزاری جشن کنار گذاشتن ماسک در برنامه تلوزیونی پر بیننده خندوانه، تصریح کرد: از نظر علمی در مراکزی که جمعیت‌ زیادی حضور دارد، در مجامع عمومی، مساجد،‌ جشن‌ها، فضاهای سر بسته، محیط‌های درمانی و بیمارستان‌ها و … به هیچ وجه توصیه نمی‌شود که افراد ماسک را کنار بگذارند. البته اگر افراد در یک فضای باز با فاصله زیاد از یکدیگر قرار بگیرند و از عدم ابتلای یکدیگر به کرونا مطمئن باشند می‌توانند بدون ماسک حضور داشته باشند اما این حصول اطمینان تقریبا میسر نیست. بنابراین توصیه همچنان استفاده از ماسک در فضاهای عمومی است.

وی درباره آثار برگزاری چنین برنامه‌هایی از فضای رسانه ملی، تصریح کرد: این دست اتفاقات می‌تواند یک اعتماد کاذبی ایجاد کند که افراد به دلیل عدم رعایت مسائل بهداشتی در معرض عفونت قرار گیرند و این درحالی است که تصور می‌کنند کرونا خاتمه یافته در حالی که چنین نیست. پس چنین برنامه‌هایی نباید اجازه این اقدامات را به خود بدهند.

 آیا کرونا در ایران تمام شده است؟

هنوز برای این  پیش‌بینی زود است. دانشمندان انگلیسی معتقد هستند که حداقل تا سال 2026، ویروس کرونا برای ساکنان زمین خطرناک خواهد بود.از نظر افزایش شیوع بیماری مقداری تعداد بیماران در انتهای فروردین و بعد از مسافرت‌ها افزایش یافته بود؛ اما از آنجایی که ماهیت بیماری خفیف‌تر بود برخی اصلا به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کردند و یا حتی در صورت مراجعه کارشان به بستری نمی‌کشید. در کل به نظر می‌رسد هنوز لازم باشد رعایت پروتکل‌های بهداشتی، استفاده از ماسک، شست‌وشوی دست و… انجام شود.

طباطبایی با بیان اینکه روند تزریق دُزهای یادآور واکسن کاهش یافته است،‌ گفت: به دلیل کاهش یافتن شدت و شیوع بیماری مردم خود را در کرانه امنی تصور می‌کنند و این سبب می‌شود که برای تزریق دُز سوم و چهارم مراجعه نکنند.

پس از عبور موج کوتاه و شدید ویروس کرونا با نام امیکرون، که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) در تاریخ 5 آذر 1400 به رسمیت شناخته شد، به نظر می‌رسد که همه گیری کووید 19 در حال پایان است. البته این فرضیه زمانی درست است که سویه جدید ایجاد نشود. حال که در 12 خرداد 1401 آمار فوتی‌های کرونا در ایران به صفر رسید، این فرضیه جدی‌تر خواهد شد اما به معنای پایان کرونا نیست. 

دکتر حمید سوری درباره وضعیت کرونا در کشور، ‌گفت: اگر بخواهیم فقط بر پایه بستری و مرگ‌ومیر به وضعیت اپیدمی نگاه کنیم، اپیدمی نه‌ تنها در کشور ما، بلکه در همه جهان روند کاهشی معناداری داشته است که من نام آن را آتش‌بس یک‌طرفه ویروس علیه جامعه بشری گذاشته‌ام. البته معنایش این نیست که اپیدمی را تمام شده تلقی کنیم و معنایش این نیست که اپیدمی خاتمه یافته و تمام شده است. همچنین باید رعایت پروتکل‌های بهداشتی و استفاده از ماسک را ادامه دهیم که نقش محافظتی دارد.

چه زمانی کرونا آندمیک می‌شود؟

وقتی می‌گوییم بیماری در جامعه آندمیک شده که بیماری شیوع نسبتا ثابت، با نوسانات جزئی در طی زمان و مکان مشخص و تعریف‌شده داشته باشد. این هم صرفا براساس مرگ ومیر نیست، بلکه بر پایه میزان ابتلا است. بنابراین باید بدانیم که چه نسبتی از جامعه ما هنوز نسبت به بیماری حساس هستند، وضعیت تغییرات ژنتیکی ویروس را پیگیری کنیم و بدانیم که وضعیت ابتلای در گردش در جامعه چقدر است. ما در کشورمان نظام مراقبت ژنومیک نداریم تا بدانیم که تغییرات ژنومیک در جامعه ما به صورت سیستماتیک چگونه است. بنابراین از این موارد اطلاعات نداریم.

سرعت بالای شیوع و فروکش کردن امیکرون

گسترش و شیوع سویه امیکرون کرونا سرعت بسیار بالایی داشت، به طوریکه در کمتر از سه ماه، کل جهان درگیر این سویه شد. در بسیاری از نقاط جهان، تعداد مبتلایان بی سابقه افزایش یافت و اکنون با همان سرعت درحال فروکش کردن است. در حال حاضر (خرداد 1401) اکثر کشورهای جهان، مخصوصا کشور عزیزمان ایران موج وحشتناک این ویروس را پشت سر گذاشت و روند مبتلایان و فوتی ها رو به کاهش است. جالب توجه است که برخی مناطق در جهان، پس از عبور از این موج، رعایت پروتکل‌های بهداشتی را تا حد زیادی کاهش داده اند؛ در مقابل، برخی شهرها مانند هنگ کنگ هنوز در نقطه اوج این ویروس گیر کرده و به تشدید محدودیت‌ها و قرنطینه ادامه می‌دهند.

پیش بینی دانشمندان، قبل از درگیری همه جهان با گونه امیکرون کرونا، تا مقدار زیادی درست بود. یافته‌های دانشمندان نشان می‌داد که این گونه، از انواع قبلی آن عفونی تر است و دربرابر مقاومت ایجاد شده توسط آنتی بادی بعد از بیماری، یا آنتی بادی واکس کرونا پایدار است. یافته‌ها حاکی از آن است که زیرشاخه BA.2 امیکرون عفونی تر بوده و در شدت این موج تاثیرگذار بوده است.

درسی از تجربه تلخ امیکرون

سویه امیکرون، تجربه‌ای چند در مورد اثربخشی روش‌های مقابله با این ویروس را به آموخته است.

اولین آن، واکسیناسیون حداکثری جامعه و ضرورت تزریق دوز سوم واکسن کرونا می‌باشد. بدیهی است مانند موج‌های قبلی، کشورهای کم درآمد که مقدار واکسیناسیون آنها کمتر از دیگر کشورهاست، موج سهمگین‌تری را تجربه کرده اند.

دومین تجربه این بود که از محدودیت‌های سخت گیرانه برای جلوگیری از شیوع این ویروس کاسته شد. برخی دولت‌ها به این نتیجه رسیدند که مجموع هزینه‌های اجتماعی قرنطینه‌ها، محدودیت کسب و کار و تزریق واکسن‌ها بیشتر از بازدهی و نتیجه این همه گیری است.

چشم انداز 10 ماه آینده کرونا

پیش بینی و تعیین چشم انداز ماه‌های آخر باقی مانده از سال 2022 میلادی، بستگی به پاسخ این سوال دارد که آیا انواع دیگر این ویروس شکل می‌گیرند یا خیر؟ البته پیش بینی می‌شود در زمستان و پاییز شاهد یک موج کوتاه ناشی از بیماری‌های فصلی باشیم.

سویه های جدید؛ سد بزرگ پایان کرونا

به طور کلی چندین عدم قطعیت وجود دارد که می‌تواند مانع از خوش بینی ما نسبت به پایان کرونا گردد. یکی از آنها عدم قطعیت در مدت زمان مصونیت مبتلایان است. همانطور که ذکر شد به دلیل اینکه در موج امیکرون، تعداد زیادی افراد از جمله اکثر افراد حساس و کسانی که تا آن زمان به کرونا مبتلا نشده بودند به این بیماری مبتلا شدند، مصونیت حدودی در بیشتر افراد ایجاد شده است؛ اما نمیتوان به طور قطعی اظهارنظر درباره مدت زمان مصونیت دربرابر سویه های بعدی انجام داد.

شواهد نشان داده است هم ایمنی پس از ابتلا و هم ایمنی پس از واکسن در طول زمان کاهش می‌یابد؛ همچنین افرادی که سه دوز واکسن تزریق کرده اند از ایمنی بیشتری برخوردارند.

 البته طبق تحقیقات همه جهش‌ها منجر به خطر بیشتر یا سرایت پذیری بالاتر نمی‌شوند. مثلاً آلفا، دلتا و امیکرون مسیر همه گیری را کاملا تغییر داده اند و جهان را وارد فاز جدیدی کردند؛ درحالی‌که بتا و گاما از این ویژگی مستثنا بوده و به همه جهان مسلط نشدند.

امیکرون در حال حاضر یکی از عفونی ترین ویروس‌های انسانی شناخته شده است. همچنین این ویروس زیرمجموعه‌هایی هم داشته که آنهارا زیرمجموعه امیکرون می‌نامند. BA.1 – BA.2 و EX از این دسته هستند.
سویه BA.2 که امیکرون پنهانکار نیز نامیده اند، را عفونی تر از نوع اولیه این ویروس دانسته اند. حالا پس از کشف سویه جدید به نام EX توسط سازمانی جهانی بهداشت در 20 فروردین 1401 میزان سرایت پذیری این ویروس 10 درصد بیشتر از BA.2 اعلام شده است. خوشبختانه این سویه هم کارساز نبود و جهان را با موج جدید درگیر نکرد.

با توجه به مواردی که گفته شد و جهش‌های متوالی این ویروس، احتمال پایان کرونا هنوز قطعی نیست.

پایان کرونا با جهش های ترکیبی امیکرون

 زیرشاخه‌های ایجاد شده توسط امیکرون به نام های BA.1 , BA.2 و حالا ترکیب این دو و تشکیل ویروسی با نام XE تا حدودی این نظریات را رد کرد. البته این موارد زیرشاخه امیکرون هستند و واریانت جدیدی نیستند اما می‌توان نتیجه گرفت که هنوز پایان قطعی برای کرونا را نمیتوان تصور کرد و باید منتظر جهش‌های این ویروس ماند.

همچنین برخی مطالعات نشان می‌دهند، امکان ترکیب سویه‌های مختلف کرونا و ایجاد گونه‌های جدید نیز وجود دارد که به طور خلاصه به آنها اشاره می‌کنیم:

•  : Milder-cronشدت کمتر بیماری را داراست و در صورت شیوع، ممکن است موج کوتاهی را در برخی کشورها ایجاد کند.
•  : Omicron-Twinاز مصونیت ایجاد شده توسط امیکرون فرار کرده ولی شدت و سرایت پذیری بیماری مانند امیکرون است. درصورت ایجاد موج با این نوع، احتمالا مانند مانند موج قبل را تجربه خواهیم کرد.
• Delta -Cron   این ترکیب می‌تواند سهمگین تر از موج اولیه امیکرون باشد. ترکیب عفونی بودن امیکرون با شدت و کشندگی دلتا و همچنین مقاومت دربرابر ایمنی ایجاد شده می‌تواند زنگ خطری برای جهانیان باشد.

آیا امیکرون پایان کرونا است؟

پیش بینی رفتار این ویروس تقریبا نشدنی است. در میان جهش‌های عجیبی که از شروع کرونا دیده ایم، چهارگونه از آنها در سراسر جهان غالب شدند و برنامه ریزی برای عدم پیدایش نوع جدید را غیرممکن می‌کند.

خطر بروز سویه جدید، به تعداد موارد مبتلا در جهان بستگی دارد. به همین دلیل سرمایه گذاری جهت واکسیناسیون جمعی در جهان همچنان یک امر ضروریست. ناگفته نماند برخی پیش بینی کرده اند افرادی که دچار نقص در سیستم ایمنی هستند و یا بیماری‌های خاصی مانند HIV دارند بیشتر در معرض گونه‌های جدید خواهند بود.

بومی شدن یا پایان کرونا؟

 از نظر علمی، وقتی کووید 19 به مقداری وجود داشته باشد که نیازی به تغییر در روند و زندگی مردم جامعه نداشته باشد، می‌توان آن را بومی تعریف کرد. در مقایسه با همه گیری‌های قبلی مانند آنفولانزای 1918، همانطور که درحال حاضر خطر ابتلا به آنفلوانزا عادی تلقی می‌شود و محدودیتی برای عدم ابتلای به آن وجود ندارد، برای کرونا نیز این بومی شدن پیش بینی میگردد.

بومی شدن در شرایط دیگر، زمانی رخ می‌دهد که نوسانات بیماری، تغییرات اندکی را در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی افراد جامعه ایجاد کند. همچنین وقتی اپیدمی (همه گیری) از فعالیت‌های اقتصادی جدا شده و از اثرات آن بر اقتصاد تا حد زیادی کاسته شود بومی تلقی خواهد شد.

کووید 19 بومی به این معنا نیست که این بیماری دیگر هیچ خطری ندارد. بعد از اعلام شرایط بومی شدن ویروس کرونا (در صورت عدم ایجاد سویه جدید و خطرناک) جهان باید آمادگی‌های لازم را درنظر داشته باشد.
اقداماتی که هر جامعه باید برای مدیریت موثر کرونای بومی انجام دهد:

1- تعیین مجموعه‌ای از مراکز بهداشتی، بازارهای اقتصادی و مکان‌های اجتماعی جهت مدیریت در زمان بحران مجدد.

2- نظارت و پیگیری پیشرفت در برابر اقدامات پیش بینی شده برای پاسخ سریع به شرایط جدید.

3- استفاده مؤثر از واکسن‌ها و داروهای درمانی جهت محدود کردن هرچه بیشتر بیماری.

4- انجام تغییرات و حرکت به سمت قبل از همه گیری به طور آهسته صورت گیرد.

یک سویه جدید ممکن است فصل جدیدی از همه گیری کرونا را به وجود آورد و جوامع باید آماده واکنش در صورت وقوع باشند. همانطور که ذکر شد آخرین نگرانی، یعنی زیرسویه جدید ایجاد شده به نام XE به طور جدی همه گیر نشد و به نظر می‌رسد که پایان کرونا نزدیک است و قدرت اولیه را دارا نیست.

اولین روز بدون فوتی کرونا در ایران

در12 خرداد ماه 1401 سنخگوی وزیر بهداشت اعلام کرد که در 24 ساعته گذشته هیچ فوتی ناشی از ویروس کرونا در کشور رخ نداده است. خبر امیدوارکننده‌ای است اما هنوز هم به رعایت پروتکل‌های بهداشتی نیازمندیم. کوچک ترین سهل انگاری، شاید منجر به فاجعه بزرگی شود.

نگرانی از ورود مجدد دلتا در کشور

دبیر کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا درباره این موضوع چنین اظهارنظر کرده است: هنوز در کشورهای همسایه مانند ترکیه، حدود 3 درصد سویه در گردش، سویه دلتا است. این نگرانی وجود دارد که با توجه به رفت و آمدها و مراودات تجاری زیاد بین کشور ما و ترکیه ممکن است دوباره دلتا به ایران وارد شده و منجر به ایجاد زیرسویه‌های XF و XD شود. بیشتر درباره این دو زیرسویه را اینجا بخوانید. خوشبختانه هنوز با چنین چیزی روبرو نشدیم و همانطور که سایر کشورها با پیک جدید روبرو نشده اند، به نظر نمی‌رسد به زودی شاهد این اتفاق باشیم.