فوبیا چیست؟
فوبیا چیست؟
فوبیا یا هراس، نوعی واکنش ترس شدید، بیمارگونه و غیرمنطقی است. اگر دچار فوبیا باشید، موقع روبه‌روشدن با منبع ترس خود، دچار احساس هراس شدیدی می‌شوید.
این احساس ممکن است در ارتباط با برخی مکان‌ها، موقعیت‌ها، اشیا و جانوران به وجود بیاید. برخلاف اختلال اضطراب فراگیر، اختلال هراس یا فوبیا تنها در زمان تماس با منبع ترس، بروز پیدا می‌کند.
تأثیر و شدت فوبیا ممکن است متفاوت باشد:
از آزاردهندگی و احساس ناراحتی معمولی تا حالت تهوع، تنفر شدید، غش و بیهوشی و ناتوانی یا حتی فلجی شدید. مبتلایان به فوبیا معمولا متوجه می‌شوند که ترس‌شان غیرمعقول است، اما قادر نیستند برای درمان و کنترل آن کاری بکنند. اختلال هراس یا فوبیا، می‌تواند در زندگی شخصی، روابط اجتماعی، روابط کاری و همچنین حضور فرد در مدرسه و دانشگاه تأثیری منفی بگذارد.
تخمین زده میشود که تنها در ایالات متحده‌ی آمریکا، بیش از ۱۹میلیون نفر مبتلا به فوبیا هستند و این اختلال در زندگی آنان ایجاد مشکل می‌کند. اگر دچار فوبیایی شدید هستید که در زندگی‌تان اختلال ایجاد کرده است، حتما از متخصصان حوزه‌ی روان‌پزشکی و روان‌شناسی کمک بخواهید.
علت فوبیا و اختلال هراس چیست؟
عوامل ژنتیکی و محیطی، ممکن است یکی از علل بروز فوبیا باشند. کودکانی که یکی از بستگان نزدیک آنها دچار اختلال اضطراب فراگیر باشد، بیشتر در معرض ابتلا به فوبیا هستند. تجربه‌ی حوادث ناراحت‌کننده مانند تجربه‌ی تصادف یا غرق‌شدگی هم ممکن است باعث بروز فوبیا شود. قرارگرفتن در ارتفاع بسیار زیاد یا گازگرفته‌شدن توسط حیوانات یا گزش حشرات، همگی ممکن است از عوامل بروز فوبیا باشند.
افرادی که درمان‌های پزشکی سنگین را پشت سر می‌گذارند یا افرادی که دچار مشکلات پزشکی هستند، عموما بیشتر دچار هراس می‌شوند. همچنین فوبیا در بین افرادی که دچار ضربه‌های مغزی شده‌اند، شیوع بسیار بالایی دارد. مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و همچنین افسردگی، در بروز هراس یا فوبیا نقش دارند.
انواع مختلف فوبیا
انجمن روان‌پزشکی آمریکا (American Psychiatric Association) بیش از ۱۰۰ نمونه‌ی مختلف از فوبیا را به رسمیت شناخته است. در اینجا فوبیاهایی را معرفی می‌کنیم که به‌طور عمومی رایج‌ترند:
آگورافوبیا یا هراس از مکان‌های باز (Agoraphobia)
این نوع فوبیا عبارت است از ترس از مکان‌ها و موقعیت‌هایی که نمی‌توانید به‌راحتی از آن خارج شوید یا از آنها فرار کنید. آگورا در زبان یونانی به‌معنای میدان‌های عمومی و بزرگ است. علت نام‌گذاری این فوبیا به‌نام آگورافوبیا هم همین است، چراکه افرادی که دچار چنین اختلالی می‌شوند، از ترس مواجهه با مکان‌های عمومی و شلوغ، در خانه می‌مانند.
بسیاری از افرادی که دچار آگورافوبیا هستند، درصورتی‌که در مکانی عمومی و شلوغ قرار بگیرند، دچار حمله‌ی هراس (Panic Attack) می‌شوند. حمله‌ی هراس نوعی احساس ناگهانی و شدید وحشت‌زدگی است که تا چند دقیقه طول می‌کشد. علائم این حمله، مشابه علائم سکته‌ی قلبی است: فرد دچار تپش قلب شدید، تنگی نفس، لرزش بدن و [به‌ویژه] دست، سیاهی چشم و ازدست‌رفتن هوشیاری میشود. هنگامی که افراد با حمله‌ی هراس روبه‌رو می‌شوند، خیال می‌کنند دچار سکته یا ایست قلبی شده‌اند و سریعا نیازمند خدمات اورژانس پزشکی‌اند.
پفوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder, Social Phobia)
هراس یا فوبیای اجتماعی که با نام «اختلال اضطراب اجتماعی» هم شناخته میشود، نوعی ترس یا نگرانی بسیار شدید درمورد موقعیت‌های اجتماعی است و ممکن است منجر به انزوای شدید فرد شود. فوبیای اجتماعی گاهی اوقات ممکن است به‌حدی شدید باشد که فرد را حتی برای انجام فعالیت‌های ساده‌ی اجتماعی، مانند خرید از فروشگاه یا پاسخ به تماس‌های تلفنی، دچار وحشت شدید کند. افرادی که دچار فوبیای اجتماعی هستند، به‌ندرت در مکان‌های عمومی رفت‌وآمد می‌کنند.
فوبیاهای ویژه
بسیاری از ما، اشیا یا وضعیت‌ها و مکان‌های خاصی را دوست نداریم، اما این به‌معنای داشتن فوبیا نیست؛ فوبیا یعنی احساس ترس بسیار شدید و وحشت‌گونه که زندگی معمولی فرد را دچار مشکل می‌کند. بعضی از رایج‌ترین فوبیاهای ویژه از این قرارند:
گلوسوفوبیا یا ترس از سخنرانی عمومی (Glossophobia)
در این فوبیا فرد از قرارگرفتن در مقابل افراد مختلف یا صحبت برای آنها به‌شدت احساس وحشت می‌کند. افراد مبتلا به این فوبیا حتی درصورتی‌که خود را مقابل تعداد زیادی از مردم «تصور» هم کنند، باز دچار وحشت و علائم جسمانی مثل لرزش بدن و دست می‌شوند.
آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع (Acrophobia)
افراد مبتلا به این فوبیا، از رفتن به کوه‌ها، پل‌ها و ساختمان‌های بلند اجتناب می‌کنند. علائم جسمانی این فوبیا شامل سرگیجه، تعرق و احساس ازدست‌رفتن هوشیاری است.
کلاستروفوبیا یا ترس از محیط بسته (Claustrophobia)
این فوبیا، ترس و وحشت از مکان‌های بسته و تنگ است. این فوبیا می‌تواند زندگی افراد را دچار مشکلات زیادی بکند. افراد مبتلا به این نوع فوبیا از رفتن به داخل آسانسور یا سوارشدن اتومبیل اجتناب می‌کنند.
آویاتوفوبیا (Aviatophobia)
این فوبیا، ترس از پروازکردن است و افراد دچار این اختلال، از سوارشدن هواپیما یا وسایل پروازی دیگر مانند هلیکوپتر خودداری می‌کنند.
دنتوفوبیا یا هراس از دندانپزشکی (Dentophobia)
مبتلایان به این فوبیا از رفتن به دندانپزشکی وحشت دارند. این فوبیا معمولا به‌علت تجربه‌ای ناخوشایند از دندانپزشکی در گذشته به وجود می‌آید. این فوبیا بر سلامت دهان و دندان فرد مبتلا تأثیر منفی می‌گذارد.
هموفوبیا یا خون هراسی (Hemophobia)
هموفوبیا ترس از خون یا زخم و آسیب‌‌دیدگی است. فردی که مبتلا به خون هراسی است، ممکن است در مواجهه با خون یا جراحات دیگران، هوشیاری خود را از دست بدهد و به‌اصطلاح غش کند.
آراکنوفوبیا یا عنکبوت هراسی (Arachnophobia)
مبتلایان به این فوبیا به‌شدت از عنکبوت‌ها یا موجودات شبیه عنکبوت وحشت دارند.
سینوفوبیا یا سگ هراسی (Cynophobia)
مبتلایان به این فوبیا از نزدیک‌شدن به سگ‌ها و سگ‌سانان به‌شدت وحشت دارند.
اوفیدیوفوبیا یا مار هراسی (Ophidiophobia)
افراد مبتلا به مار هراسی به‌شدت از مواجهه با مار‌ها هراس دارند. این فوبیا یکی از انواع بسیار رایج فوبیا در بین عموم مردم است و تخمین می‌زنند که بیش از یک‌سوم مردم جهان دچار این فوبیا باشند.
نیکتوفوبیا یا هراس از تاریکی (Nyctophobia)
ترس از شب و تاریکی، هراسی معمول در بین کودکان و خردسالان است. اما درصورتی‌که این ترس در دوران نوجوانی و سنین بالاتر ادامه پیدا کند، نوعی فوبیا شناخته میشود.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به هراس یا فوبیا هستند؟
همان‌طور که قبلا گفتیم، افرادی که سابقه‌ی اضطراب خانوادگی دارند، با احتمال بیشتری دچار انوع فوبیا می‌شوند. سن، وضعیت اقتصادی و جنسیت هم ممکن است در ابتلا به انوع مختلف فوبیا مؤثر باشند. به‌عنوان‌مثال زنان با احتمال بیشتری دچار هراس از حیوانات می‌شوند. در میان کودکان و افرادی که وضعیت اقتصادی نامناسبی دارند، ابتلا به فوبیاهای اجتماعی رایج‌تر است و همچنین اکثر افراد مبتلا به فوبیای دندانپزشکی، مرد هستند.
علائم فیزیکی و جسمانی فوبیاها و هراس‌ها چیست؟
شایع‌ترین علامت جسمانی در فوبیاهای شدید، حمله‌ی هراس است. حمله‌ی هراس شامل علائم زیر است:
- تپش قلب و افزایش ضربان؛
- تنگی نفس؛
- صحبت‌های بریده یا ناتوانی در صحبت‌کردن؛
- خشکی دهان
- ناراحتی‌های گوارشی یا تهوع؛
- بالا رفتن فشار خون
- لرزش بدن؛
- درد در قفسه‌ی سینه؛
- احساس خفگی؛
- سرگیجه و سیاهی‌رفتن چشم؛
- تعرق شدید؛
- احساس مرگ قریب‌الوقوع.
البته افرادی که دچار انوع فوبیا یا هراس‌ها هستند، لزوما دچار حمله‌ی هراس نمی‌شوند. بااین‌حال حمله‌ی هراس یکی از نشانه‌های بسیار مهمِ وجود فوبیاست.
پیشگیری از فوبیا
هیچ راهی برای جلوگیری از آغاز یک فوبیا وجود ندارد. با این حال، درمان می تواند تأثیر منفی اختلال را کاهش دهد.
درمان فوبیا
درمانی فوبیا معمولا ترکیبی از روان درمانی و دارودرمانی است:
- فوبیا خاص. درمان شناختی-رفتاری می تواند مفید باشد، خصوصا روندی که درمان از راه حساسیت زدایی یا درمان از راه مواجهه نامیده می شود.
در این روش شما به تدریج با پای خود و تحت شرایط کنترل شده در معرض چیزی قرار می گیرید که از آن می ترسید.
وقتی شما در معرض آن عامل قرار می گیرید، یاد می گیرید که از طریق آرامش، کنترل تنفس یا سایر راهبردهای کاهش اضطراب بر ترس خود غلبه کنید.
برای درمان کوتاه مدت فوبیاها، دکتر ممکن است داروی ضداضطراب تجویز کند.
اگر فوبیا فقط گاه گاهی پیش می آید، مانند ترس از پرواز، استفاده از دارو می تواند محدود شود.
- فوبیا اجتماعی. اگر فوبیا اجتماعی شما روی یک عملکرد خاص (برای مثال، ارائه یک سخنرانی یا اجرای یک کنسرت) متمرکز باشد، دکتر شما ممکن است یک داروی بتابلوکر همچون پروپرانولول (ایندرال) تجویز کند.
- این دارو را می توان درست قبل از انجام آن کار مصرف کرد.
این دارو اثرات جسمی اضطراب (تپش قلب یا لرزش انگشتان) را تعدیل می کند اما معمولا بر هشیاری مورد نیاز برای صحبت کردن یا مهارت مورد نیاز برای نواختن آلت موسیقی اثر نمی گذارد.
برای اشکال عام تر یا بلندمدت تر فوبیا اجتماعی، دکتر شما ممکن است یک داروی ضدافسردگی، معمولا یک SSRI (مهارکننده انتخابی بازجذب سورتونین) همچون سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پاکسیل) یا فلوئوکستین (پروزاک) تجویز کند.
اگر SSRI مؤثر نشد، دکتر می تواند یک داروی ضد افسردگی یا ضد اضطراب دیگر تجویز کند.
درمان شناختی-رفتاری نیز برای بیشتر افراد با فوبیا اجتماعی، هم در محیط فردی و هم گروهی، مؤثر است.
- درمان این اختلال شبیه به درمان اختلال وحشت زدگی است.
درمان دارویی شامل داروی ضدافسردگی SSRI یا داروهای دیگر، همچون کلومیپرامین (آنافرانیل) و ایمیپرامین (توفرانیل) و داروهای ضداضطراب بنزودیازپین، همچون کلونازپام (آنافرانیل)، دیازپام (والیوم) و لورلزپام (آتیوان) است.
روان درمانی نیز مفید است، خصوصا درمان شناختی-رفتاری.
