شپش سر

شپش (پدیکلوزیس)انگلی است که حدودا دو تا سه میلی متر است، تقریبا اندازه یک دانه که خود را به موهای انسان می‌چسباند، از خون انسان تغذیه می‌کند و شایع ترین نوع آن، شپش سر است که از نظر پزشکی با عنوان پدیکولوس کاپیتیس شناخته می‌شود.

حدودا یک هفته طول می‌کشد تا تخم‌ها خارج شوند و پوره تولید کنند. پوره‌ها سه جهش رشد متوالی را پشت سر می‌گذارند و در طول این مدت، پوست اندازی می‌کنند تا به اندازه بالغ برسند. شپش‌های بالغ تقریبا اندازه یک دانه کنجد هستند و حتی دیدن آن‌ها می‌تواند کار بسیار دشواری باشد، چرا که می‌توانند هر رنگی از سفید تا قهوه‌ای مایل به زرد داشته باشند.

شپش‌ها معمولا چهار تا پنج مرتبه در طول روز از خون تغذیه می‌کنند. آن چه که باید به آن اشاره کنیم این است که هر فردی می‌تواند درگیر شپش شود، اما برخی افراد در معرض خطر بیشتری برای تماس با شپش‌ها هستند.

چرخه عمر شپش به چه صورت است؟

شپش درسه حالت زیر وجود دارد:

• نیت :که همان تخم شپش است که دو تا سه میلی متر طول دارد، زرد یا سفید رنگ است و در بسیاری از موارد می‌تواند با شوره سر اشتباه گرفته شود و دیدن آن‌ها کار به نسبت دشواری است.
• نمف :نیت یا تخم شپش تبدیل به یک نوزاد شپش به نام نمف می‌شود، که هفت روز بعد از تخم ریزی به شپش بالغ تبدیل می‌شود و برای ادامه زندگی از خون انسان تغذیه می‌کند.
• شپش بالغ :اندازه یک دانه کنجد به رنگ خاکستری مایل به طوسی است که می‌تواند تا سی روز روی سر انسان زندگی کند و از خون تغذیه کند. اما اگر شپش بالغ از مو جدا شود، خواهد مرد.

از حشره های خون خوار می توان شپش را نام برد.این حشره كوچك و بدون بال است كه فرد در هر سن و جنسي و با هر سطح اجتماعي و اقتصادي ممکن است به آن مبتلا شود و حتی در دوران قبل از تاریخ نیز افراد به شپش مبتلا می شده اند!
شپش سر نوعی حشره انگلی است که برروی سر، مژه و ابروها یافت می شودو وزانه چندین بار از خون انسان استفاده کرده . این حشره نمی تواند مدت زیادی بدون تماس با پوست بدن زنده بماند و فقط از طریق تماس مستقیم منتقل می شود.
بیشتر در کودکان خردسال و مهدکودک و در کودکان دوران ابتدایی شیوع دارد. این بیماری با تماس نزدیک سر و به اشتراک گذاشتن کلاه، شانه، روسری و سنجاق بین کودکان منتشر می شود و وقتی کودک مبتلا شود بقیه افراد خانواده نیز در معرض خطر ابتلا قرار می گیرند.  هرچند شپش سر مشکلی خطرناک نیست، اما می تواند باعث خارش شدید و غیرقابل تحمل شوند.

از شپش‌ها به عنوان یک معضل بزرگ برای بشر از گذشته‌های دور یاد می شود. شپش‌ها به خصوص شپش‌های سر در موهای افراد و نزدیك به جمجمه زندگی می‌كنند. منطقه تی که شامل گردن تا قسمت بالای سر و شقیقه‌ها می باشد بهترین محل‌ها برای زندگی شپش‌ها است. شپش‌ها تنها از خون انسان تغذیه می کنند. شپش بالغ برای تخم ریزی و تکثیر باید روزی دو بار از خون انسان تغذیه کند.

شپش‌های سر بدون بال هستند توانایی پرواز ندارند و نمی‌توانند بپرند. طول آن 3-2 میلی‌متر می باشد و از رنگ صورتی نیمه‌شفاف تا سیاه‌رنگ تنوع رنگ دارد. شپش‌های سر دارای سه جفت پا هستند كه این پاها از ناخن‌های خاصی برای خزیدن و حركت در امتداد موها تشکیل شده است. اصولا شپش‌ها در موهای خشك بسیار سریعتر می کنند. افراد مشکوک به ابتلای شپش اگر عدم از شانه مخصوصی که برای تشخیص شپش است استفاده نکنند، می توان گفت دیدن شپش‌ها تقریبا غیرممكن است.

از مهم‌ترين محل‌هاي بروز اين بيماري مدارس ومهدهای کودک مي‌باشند. علاوه بر ايجاد مشكلات رواني براي دانش آموزان و خانواده آنها آلودگي به شپش مي‌تواندباعث ایجاد اختلالات جسمي و بيماري‌هاي ثانويه ای شود که از طريق شپش منتقل می شوند.

احتمال ابتلا به شپش در تمامی افراد فارغ از رنگ پوست، رنگ مو و مذهب وجود دارد. همه افرادی که سرشان مو دارد و پوست سرشان هم می تواند منبع تامین خون برای شپش باشد، كاندیدی مناسب برای انتقال شپش‌ها هستند. تمام سر و یا موها عامل انتقال و سرایت شپش‌ها می باشد. بیشتر كودكان دارای سن 3 تا 12 سال مورد حمله شپش قرار می‌گیرند. جالب است بدانیم شپش‌های سر انسان نمی توانند در موهای حیوانات خانگی ادامه زندگی دهند.

هر شپش بالغ ماده روزانه حداكثر هشت تخم می تواند بگذارد.بعد از جفت‌گیری توانایی تخم گذاری به 56 تخم در روز هم می‌رسد. اندازه تخم‌ها در حدود 8/0 در3/0 میلیمتر می باشدکه بیشتر شبیه به دانه‌های شن هستند. تخم ها با کمک ترشح شپش‌های ماده به رشته‌های مو متصل می‌شوند و بدین گونه تخم‌ها به موها “چسبیده”می‌شوند.

شپش ها معمولا در حدود چند سانتیمتری پوست سر تخم‌گذاری میکنند و بعد از گذشت 6 تا 8 روز آماده می‌شوند. شپش‌های متولد شده از تخم‌ها بعد از حدود سه هفته از زمان تخم‌گذاری خود قادر به تخم‌گذاری می باشند. شپش‌ها حدود 6 هفته می توانند به زندگی خود ادامه دهند. هنگامی که زمان مرگ شپش ها فرا می رسد معمولا خودشان از موها می افتند.

شپش چگونه پخش می‌شود ؟

شپش تنها از طریق تماس مستقیم با فردی که شپش دارد، منتقل می‌شود، چرا که شپش نمی‌تواند پرواز کند و این نکته را در نظر داشته باشید که ظاهر شدن شپش، هیچ ربطی به عدم رعایت بهداشت توسط فرد ندارد. از آن جایی که کودکان مدت زمان زیادی را در مدرسه در کنار هم می‌گذرانند و از وسایل مشترک یکدیگر استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض شپش خواهند بود و خانواده‌ها را نیز می‌توانند درگیر کنند.

کودکانی که در محیط‌های شلوغ زندگی می‌کنند، می‌توانند بیشتر با مشکلات شپش روبرو باشند که آن هم می‌تواند به دلیل نزدیکی بیشتر به هم یا خوابیدن بر روی یک تخت باشد. تنها دو راه وجود دارد که شپش سر از یک فرد به فرد دیگر منتقل شود:

• تماس مستقیم سر با سر، مانند زمانی که کودک را در آغوش می‌گیرید یا سر خود را در کنار سر فرد دیگری قرار می‌دهید
• استفاده از وسایلی مانند کلاه، کش مو، گیره سر، روسری، شانه یا برس فرد آلوده.

اصلی ترین راه ابتلا به شپش موی سر چیست؟
تماس مستقیم با لباس و رختخواب فرد مبتلا اصلی ترین  راه ابتلا است.
استفاده از کلاه و روسری فرد مبتلا

چطور متوجه شپش در موی سر بشویم؟
خارش شدید و آزاردهنده سر
برجستگی های کوچک و قرمز برروی سر، گردن و شانه ها
ذره های سفید بسیار شبیه به شوره سر  برروی پایه ی موها که بسختی کنده می شوند

رشك

به تخم شپش كه بيضي شكل هست و دارای رنگ سفيد می باشد و اندازه آن حدود ته سنجاق مي باشد رشک اطلاق می گردد.منبع تغذیه شپش خون انسان می باشد، بزاق شپش دارای مواد ضدانعقادی می باشد که جلوی لخته شدن خون را می گیرد وباعث ایجاد خارش شدیدی می شود،شپش تن علاوه برایجاد ناراحتی هایی که به علت گزش شپش ایجاد میشود ،انتقال دهنده بیماری تیفوس وتب ناشی از گزش شپش نیز می باشد.

انواع شپش

1. شپش سر
شپش های سر دارای رنگ سفيد خاكستري هستند و بدن آنها كشيده است.
رشک به محل خروج ساقه مو از فولیکول می‌چسبد و در صورتیکه شرايط برای زندگی مناسب باشد مانند وجود دمای 36- 22 درجه سانتي‌گراد در مدت 7 روز به لارو كه حشره ای بالغ ولي نارس مي‌باشد، تبدیل می‌شود. خون خواری لاروها پس از خروج از تخم آغاز می‌ شود. لاروها پس از گذشت 2 هفته به شپش بالغ تبديل می شوند و بلافاصله جفت‌گيري می‌نمایند .شپش سر نسبت به شپش تن قدرت تحرك كمتري دارد،پس گاهی میتواند ساعت‌ها در يك محل ساکن بوده و خون‌خواري نمايد.
میزان آلودگی به شپش سر،درمدارس دخترانه به خصوص مدارس ابتدایی ومهد کودک ها بسیار زیاد بوده است،بنابراین باید در این مراکز کنترل بیشتری صورت گیرد.

2. شپش تن
این شپش مشابه شپش سر می باشد تنها تفاوت کوچکی که وجود دارد این است که که اندازه آن کوچک‌تر و دارای رنگ شفاف‌تری است. درز ها و چین های لباس‌های زیر و نزدیک به بدن زیستگاه اصلی این حشره می‌باشد. تحرک آن نسبت به شپش سر زیادتر بوده و اگر آلودگی شـدیـد باشد تخـم ‌ها به مـوهای ريز بـدن پسبیده باقی مـی‌مانند . اگر شــرایط محیطی منـاسب باشد مثلا دمای هوا 36-22 درجه سانتی‌گراد باشد پس از 7-5 روز تبدیل به لارو می شود و بعد از 14 روز به شپش بالغ تبدیل می‌گردند. اگر شپش تن به مدت 10 روز از بدن میزبان دور باشد دیگر قادر به زیستن نیست.

3. شپش عانه
این شپش معمولا در محل‌های مرطوب بدن میماند و خاکستری رنگ است. این شپش بسیار کم تحرک و تنبل می باشد و هنگام خون‌خواری حتی بیش از یک روز به محل ثابتی چسبیده باقی می ماند. انتقال این شپش بیشتر از طریق تماس های جنسی می باشد و در کودکان و مدارس به نئرت دیده می شود.این شپش در مردان دارای شیوع، شدت و علائم بیشتری است. از عوامل اصلی شناسایی این شپش بروز نقاط آبی بر روی پوست در محل گزش می باشد.

راههای انتقال

1- تماس مستقیم افراد سالم با افراد آلوده به شپش.
2-استفاده کردن از وسایل شخصی فرد آلوده به شپش مثل لباسها ، کلاه، روسری ، برس، شانه، حوله ،ملحفه،پتوو….

تشخیص
قطعی ترین راه تشخيص شپش، مشاهده رشك یا تخم يا خود شپش در قسمت های مودار بـدن است. اگر فرد آلوده به شپش در هنگام شانه زدن موها با شانه ی مخصوص تشخیص شپش سر را روی یك حوله سفید خم كند، تشخیص شپش‌ها بسیار آسانتر خواهد بود. بهتر است سر روی سینك دستشویی، وان حمام، حوله و یا چیزهای مشابه خم شود تا پس از مشاهده توسط آب شسته شود. جاهای تاریك‌ و گرم‌ محل مناسبی برای رشد شپش ها می‌باشد.

 

راههای پیشگیری
1. هر فردی با رعایت بهداشت می تواند شخصا از درگیری با شپش پیشگیری کند.
2. باید به طور مرتب و منظم استحمام کرد، و در روز به دفعات زیاد موهای سر را شانه کرد.
3. اگر آلودگی شدید باشد بهتر است لباس و ملحفه در آب جوش به مدت 30 دقیقه جوشانده شود و از اطو و خشک کن برای خشک کردن لباس ها استفاده شود.
4. از لوازم شخصی و لباس های افراد آلوده به هیچ عنوان نباید استفاده کرد.
5. پس از هر تعطیلات باید دانش آموزان پس از بازگشت به محیط آموزشی معاینه شوند .
6. دانش آمـوزان در زنگ‌هـای ورزش باید لباس های خود را بـه صورت جداگانه و در کیف‌های دستی جداگانه نگهداری کنند.
7. معاینه كليه افراد خانواده در صورتی که يكي از اعضاي آن‌ها مبتلا شده باشد.

درمان
الف) درمان شپش سر:
اصول بهداشت فردی به دقت رعایت شود.
لباس فرد آلوده به طور منظم و صحیح باید تعویض شود و همچنین بدن فرد مرتبا شسته شود .

روش استفاده کردن از شامپوي پرمترين
ابتـدا باید موهـا را بـا آب مـرطوب نمـود، سپس موها را با شامپـوی پرمترین کاملا آغشته کرد تا شامپو، به سر و سـاقه مـوها بـرسد ،پس از 10 دقیـقه باید سر را با آب فــراوان شست تا شامپو کاملا از بین برود. بهتر است بعد از یک هفته دوباره تکرار گردد تا نتیجه بهنری دریافت شود.

ب) درمان شپش تن:
لباس‌ها باید مرتبا تعویض و با آب داغ شسته شود و پس از شستشو اطو كردن لباس ها توصیه می شود.
استفاده ازشامپوی پرمترین و درصورت در دسترس نبودن از لوسيون گامابنزين استفاده شود.

روش استفاده از پرمترین و لوسیون گامابنزن :
مرطوب کردن بدن با آب، سپس آغشته نمودن شامپو یا لوسیون مذکور به بدن و شستشو با آب فراوان پس از 10 دقیقه جهت نتیجه‌گیری بهتر، یک هفته بعد تکرار گردد.

 

راه هاي ديگر درمان شپش موی سر

1- 25 گرم نعناع را با 25 گرم میوه سرو کوهی و 10 عدد میخک و 10 عدد برگ عرعر را به مدت 20 دقیقه در سرکه بجوشانید و بعد از ولرم شدن از صافی رد کنید و موهایتان را به ان آغشته سازید و اجازه دهید تا 1 ساعت بر روی موهایتان بماند و سپس موها را شانه بزنید.
2- 30 میلی لیتر سرکه سیب را با 15 میلی لیترروغن جوجویا و 10 قطره اسانس پونه و 10 قطره اسانس نیااولی و 15 قطره اسانس عرعر مخلوط کنید و موهایتان را به دقت و کاملا آغشته به این مخلوط کنید و بعد از یک ساعت موی خود را شانه زده و بعد بشویید.
3-  سرکه را گرم کرده و آن را روی سر خود بمالید. حوله یا کلاهی روی سر خود بگذارید و 30 دقیقه صبر کنید و بعد بشویید. و یا اینکه مخلوط روغن معدنی و سرکه را بر روی موهای خود بمالید تا شپش ها از موهایتان جدا شوند. این کار را ادامه دهید تا به کلی شپش ها از موهایتان جدا شوند.
4- هرگز از شانه های پلاستیکی استفاده نکنید و از شانه فلزی برای شانه زدن هر بخش از موی خود استفاده کنید. بعد از اتمام شانه زدن ، شانه استفاده شده را در آب صابون قرار دهید و خوب آن را شستشو دهید تا شپش های آن کشته شوند.
نکته:
زمانیکه شپش را درمان می نمایید، همه لباس ها و ملحفه های خود را در آب داغ و بهمراه پاک کننده ها بشویید. اینکار نتنها به فرآیند درمان کمک می نماید، بلکه جلوی انتقال شپش سر به سایرین را نیز می گیرد.

راههای مبارزه

1- درمان صحیح و مناسب فردآلوده وسایرافرادخانواده که بهتر است پس ازمشاهده آلودگی دریکی ازاعضای خانواده سایر افراد نیزمعاینه شوند.
2- اطوکردن لباسها پس ازشستشو .
3- کلیه وسایل شخصی فردآلوده درآب جوش به مدت نیم ساعت جوشانده شود.
4- شستشوی منظم وسایل و پودرپاشی مانند پودرکوپکس طبق دستورالعمل شرکت سازنده برای وسایل خواب و باقی وسایلی که قابل شستشو نیستند.

 

چه درمانی برای شپش وجود دارد؟

درمان‌های متعددی برای خلاص شدن از شر شپش وجود دارد، مواردی از قبیل: مصرف داروهای بدون نسخه، درمان‌های طبیعی و هم چنین مصرف داروهای تجویز شده از سوی پزشک. صرف نظر از نوع شپش، برای از بین بردن کامل شپش، سه مرحله باید انجام شود:

• کشتن شپش،
• کشتن و برداشتن تخم ها،
• ضد عفونی کردن نواحی درگیر و لباس ها،

شامپوی پدیکولیساید، رایج ترین دارویی است که برای درمان شپش تجویز می‌شود و بعد از اعمال درمان در ناحیه درگیر، تا دو دوز باید از شستن موهای آن ناحیه خودداری شود و معمولا نیاز است درمان مجدد با شامپو، هفت تا نه روز بعد از درمان اولیه تکرار شود. ممکن است نیاز باشد این روش تا چند روز ادامه پیدا کند.

ممکن است برخی والدین نخواهند از داروهای درمان شپش برای کودک خود استفاده کنند، در چنین مواردی، درمان‌های طبیعی نیز می‌تواند اثربخشی خوبی را به همراه داشته باشد. استفاده از روغن‌هایی مانند روغن درخت چای، روغن چریش و روغن اسطو خدوس می‌تواند به تسکین علائم کمک کند.

یکی دیگر ازراه های درمان شپش سر که نسبت به بقیه ای روش ها سریع تر وکارامدترهست استفاده از دستگاه شپش کش برقی می باشد.این دستگاه مخصوص رفع کامل شپش موی سر بدون استفاده از مواد شیمیایی وسمی است.

 

بعد از گذشت دو تا سه روز، پوست سر باید بررسی شود، اگر هم چنان شپش فعال مشاهده شود، معلوم است که شپش‌ها به درمان مقاومت نشان داده‌اند و نیاز است که طبق دستور پزشک، درمان ثانویه‌ای آغاز شود.

پیشگیری از بروز شپش

رعایت یک سری نکات و مراقبت‌ها می‌تواند در پیشگیری از بروز شپش موثر باشد. از جمله:

• به اشتراک نگذاشتن وسایلی مانند برس، شانه و کلاه و شست و شوی آن‌ها قبل از استفاده مشترک.
• اطمینان از این که هر یک از اعضای خانواده، بالشت و ملحفه شخصی خود را داشته باشد.
• تمیز و ضد عفونی کردن کلیه وسایلی که فرد مبتلا به شپش از آن‌ها استفاده کرده است.

خانواده‌هایی که یکی از اعضا درگیر شپش می‌شود، بیشتر در معرض خواهند بود، پس دیگر اعضای خانواده نیز باید نسبت به علائم هوشیار باشند و پوست سر خود را همواره بررسی کنند. به علاوه این که:

• تمام شانه‌ها و برس‌ها باید عوض شوند
• لباس‌ها، ملحفه‌ها و روبالشتی‌ها باید قبل از استفاده مجدد، تمیز شسته شوند

در برخی افراد، رهایی از شپش‌ها تبدیل به یک چالش می‌شود، آن هم به دلیل میزان بالای آلودگی و درگیری، آلودگی مجدد به دلیل حضور در مدرسه یا محیط کار و هم چنین مقاوم بودن شپش‌ها نسبت به شامپو و درمان. در این حالت باید درمان تهاجمی را شروع کنیم. توجه داشته باشید که شامپوهای معمولی، آب و داروهایی مانند آنتی بیوتیک نمی‌توانند شپش‌ها را از بین ببرند.

در خصوص داروهای ضد خارش نیز باید بگوییم، گرچه این داروها به تسکین موقتی خارش کمک می‌کنند، اما نمی‌توانند آلودگی زمینه‌ای به شپش را برطرف کنند.